Zet de mens centraal
in plaats van het werk
Er is een wereld
te winnen voor alle betrokkenen
Tekst: Merel de Deugd Fotografie: Nathan Mooij
De cijfers liegen er niet om. Mensen met ernstige psychische aandoeningen hebben 30% minder kans op een betaalde baan en zijn drie tot vier keer vaker werkloos dan mensen zonder psychische aandoeningen. Terwijl de meeste mensen met psychische problemen graag willen werken en sectoren als de zorg en het onderwijs om personeel zit te springen. Eén plus één is twee, zou je denken. Wat staat er in de weg? Verschillende partners van het Convenant Samenwerken aan wat werkt!, dat duurzaam werk voor mensen met een psychische kwetsbaarheid bevordert, debatteren over deze uitdaging.
“Werk is de meest genezende factor voor mensen met een psychische kwetsbaarheid. Dat weten we inmiddels”, aldus Erik Dannenberg van Divosa, de vereniging van gemeentelijke directeuren in het sociale domein. Werk laat psychische klachten over het algemeen afnemen, terwijl werkloosheid of inactiviteit ze juist versterkt. Werk heeft een positief effect op de gezondheid omdat het structuur biedt, voor sociale contacten zorgt en bijdraagt aan het gevoel van eigenwaarde. Starten met betaalde arbeid draagt sterk bij aan geluk. Het vergroot de controle over het eigen leven. Bovendien dalen de zorgkosten.
“We zijn veel te lang uitgegaan van het idee dat werk geen onderdeel van de behandeling kan zijn. Van het idee dat je niet moet werken, als je ergens last van hebt. Terwijl; als ik thuis zou zitten, zonder iets om handen, gaat het met mij op den duur ook niet goed”, licht Dannenberg toe.
“Daarom moeten we al in de behandelruimte inzetten op participatie. Gelukkig is er steeds meer bewustwording bij behandelaren in de ggz dat deelnemen aan de maatschappij belangrijk is voor hun cliënten”, aldus Titia Feldmann van MIND, het Landelijke Platform Psychische Gezondheid.
“Het bewustzijn is de afgelopen jaren inderdaad enorm toegenomen. Heel erg goed, maar ik weet niet of de praktijk daar altijd helemaal gelijke tred mee houdt. We zeggen en belijden het allemaal, maar we doen het nog niet genoeg, ben ik bang”, voegt Jacobine Geel van de Nederlandse ggz kritisch toe.
Titia Feldmann: “Er moet een brede erkenning komen dat collega’s, medewerkers en werknemers om hun kwaliteiten en kennis worden gewaardeerd en niet worden afgeschreven vanwege hun (psychische) ziekte. Iedereen heeft recht om deel te nemen aan de maatschappij.”
"De samenwerking werkt! Als de deskundigheid van zorg en van werk en inkomen samenkomen, worden er enorme resultaten geboekt"
Successen in de samenwerking
Omdat voor mensen met een psychische kwetsbaarheid het belangrijk is dat het onderwerp werk al in de vroegste behandeling besproken wordt, is een goede samenwerking tussen de uitvoeringsorganisaties UWV / gemeenten en de zorgsector noodzakelijk. Dit is één van de belangrijkste redenen waarom de Nederlandse ggz en UWV in 2012 de voorloper van dit convenant zijn gestart. De werelden van Werk en Inkomen en zorg lagen zo ver uit elkaar dat het deelname aan werk voor mensen met een psychische kwetsbaarheid eerder in de weg stond dan bevorderde. Inmiddels zijn op dit gebied al heel wat stappen gezet.
“Professionals uit ggz en Werk en Inkomen hebben veel meer begrip gekregen voor elkaars wereld, elkaars taal, idealen en problemen. We hebben een netwerk gelegd, door overal in de regio een programmamanager of regisseur neer te zetten die de verschillende organisaties bij de gemeente en ggz-instellingen bij elkaar heeft gebracht.
Dat heeft enorm geholpen”, aldus Fred Paling voorzitter van de Raad van Bestuur van UWV. Fred Paling plaatst als kanttekening dat het nog wel de kunst is om die samenwerking, dat netwerk, overeind te houden. “Het moet onderdeel uit gaan maken van de reguliere werkzaamheden, het is nu nog te veel een inspanning ‘on top of’ wat mensen normaal doen. Dat is de taak voor de komende anderhalf jaar. We moeten het met de betrokken staatssecretarissen Van Ark (SZW) en Blokhuis (VWS) hebben over de vraag hoe we dit gaan bestendigen”. “De samenwerking werkt! Als de deskundigheid van zorg en van Werk en Inkomen samenkomen, worden er enorme resultaten geboekt”, voegt Divosa-voorzitter Erik Dannenberg toe. In Dordrecht richten zorginstelling Yulius, zorgverzekeraar VGZ en de gemeente Dordrecht zich samen op kwaliteit, kosten en wachttijden in de ggz. Door deze samenwerking daalde het aantal mensen met een uitkering aanzienlijk en liepen de behandelkosten met tientallen procenten terug.de
"De meest effectieve zorg kijkt soms breder dan de ziekte. Ons hele systeem is daar niet op ingericht. Daar moeten we allemaal in leren en oefenen"
IPS-methode
IPS is een goed voorbeeld van succesvol (re-)integreren van mensen met een psychische kwetsbaarheid. Er is vanuit UWV in de periode 2017 – 2021 op basis van een subsidieregeling 20 miljoen beschikbaar om met inzet van de evidence based IPS methode voor 5 jaar ggz-cliënten met een ernstige psychische aandoening naar werk te begeleiden. Vorig jaar is vanuit het convenant extra geld vrij gemaakt om ook mensen met mildere klachten naar werk te begeleiden. Er wordt veel gebruik gemaakt van deze regelingen.
De financiering van projecten zoals IPS op lange termijn, waar veel geld mee gemoeid is, baart de partijen nog wel kopzorgen. Het financieringsregiem van de zorg en van Werk en Inkomen is namelijk strikt gescheiden. Een deel komt uit de zorgverzekeringswet en een deel bij gemeente of UWV vandaan, afhankelijk van welke uitkering mensen hebben.
“Doordat mankracht in de zorg niet betaald mag worden vanuit uitkeringsinstanties en andersom, ontstaat er een soort financieringsgat. De IPS-onderzoeksregeling voor mensen met ernstige psychische aandoeningen maakt het mogelijk om op tijdelijke basis de zorginzet vanuit het re-integratiebudget te financieren”, legt Fred Paling uit.
“De meest effectieve zorg kijkt soms breder dan de ziekte. Ons hele systeem is daar niet op ingericht. Daar moeten we allemaal in leren en oefenen”, aldus Jacobine Geel van de Nederlandse ggz.
Daarnaast komen de baten niet altijd terecht bij de partijen die de investeringen doen. “We zijn met Sociale zaken en VWS bezig te kijken of we een business-case kunnen maken om te zien wat op termijn de baten kunnen zijn van een investering van bijvoorbeeld een traject als IPS”, legt Jacobine Geel uit. Bij dit experiment zal het zogenaamde shared savings model toegepast worden. Zorgverzekeraars, uitkeringsverstrekkers (gemeente/UWV) en aanbieders van ggz-zorg maken afspraken op uitkomst, kwaliteit en kosten. Ook wordt in kaart gebracht wat de effecten zijn voor de rijksoverheid. De besparingen die de samenwerking oplevert, worden via een vooraf afgesproken verdeling gedeeld tussen de partijen. Het financiële voordeel geldt daarbij als prikkel om de ondersteuning te verbeteren.
“We hebben gelukkig een bereidwillig oor gevonden bij de staatssecretarissen, want die willen allebei dat we op zoek gaan naar meer mogelijkheden en oplossingen om te zorgen dat zo veel mogelijk mensen met een psychische beperking ook structureel mee gaan doen in werk”, vertelt Paling.
"Wij zijn er van overtuigd dat het belangrijk is werkgevers bewust te maken van de talenten en mogelijkheden van mensen met een psychische kwetsbaarheid"
Werkgevers aan boord
En er is meer goed nieuws. Eind 2019 heeft werkgeversorganisatie AWVN zich bij het convenant aangesloten. Alle betrokken partijen zijn er van overtuigd dat samenwerking met de werkgevers essentieel is voor succes.
Algemeen directeur Raymond Puts van de AWVN erkent dat nog altijd teveel mensen die willen en kunnen werken langs de kant staan. “Dat geldt zeker voor mensen met een psychische kwetsbaarheid. De praktijk wijst uit dat werkgevers veelal eerder een medewerker met een (zichtbare) lichamelijke beperking aannemen dan iemand die psychisch kwetsbaar is.
Wij vinden het van belang dat we alle talenten op de arbeidsmarkt benutten. Organisaties moeten concurrerend blijven, hun continuïteit waarborgen, maar hebben ook een maatschappelijke rol. AWVN helpt werkgevers bij het invullen van die maatschappelijke rol. We inspireren en ondersteunen hen, zodat ze succesvol kansen kunnen bieden aan mensen met afstand tot de arbeidsmarkt – ook aan mensen met een psychische kwetsbaarheid.”
Nu zijn er nog teveel vooroordelen waardoor mensen te vaak worden beoordeeld op hun ziekte en niet op hun talenten en vaardigheden. Hierdoor staan er teveel mensen langs de kant”, aldus Titia Feldmann van MIND.
Voorzitter Jacobine Geel van de Nederlandse ggz voegt daar aan toe dat een goede werkgever goed is voor iedereen, ook voor mensen die tijdelijk of wat langer met een psychische kwetsbaarheid leven. “Als werkgevers samen met de mensen in de organisatie een veel opener sfeer op de werkvloer kunnen organiseren om psychische kwetsbaarheden ook bespreekbaar te krijgen, zal de druk bij het individu kleiner worden en het meer een gezamenlijke verantwoordelijkheid worden dat je op de werkvloer gewoon mag zijn wie je bent.”
“Wij zijn er van overtuigd dat het belangrijk is werkgevers bewust te maken van de talenten en mogelijkheden van mensen met een psychische kwetsbaarheid. Door heldere en passende regels en regelingen, veel en heel goede begeleiding van deze werknemers, collega’s en leidinggevenden. En ook door gewoon aan de slag te gaan, van de ervaringen te leren en goede voorbeelden te verzamelen en te delen”, aldus Raymond Puts van de AWVN.
Bijna 43% van alle Nederlanders krijgt ooit te maken met een psychische aandoening
Gunstige economie
Het economische klimaat zit mee: er is meer vraag dan aanbod op de arbeidsmarkt. Een ideale uitgangspositie om meer mensen met een psychische kwetsbaarheid die willen werken aan werk te helpen. “Er zijn veel mensen nodig in publieke functies en in het bedrijfsleven. Dit is een mooie kans om een forse slag te slaan. Iedereen is nodig. Het is ook een uitnodiging aan iedereen: kom op we hebben je nodig!”, aldus Dannenberg van Divosa.
“Het is voor de mensen zelf belangrijk, maar het is niet een soort idealisme. De werkgever heeft de mensen ook hard nodig”, onderschrijft Jacobine Geel.
Behoud van werk speelt hierbij ook een rol. “We weten dat de meeste mensen die ziek worden in de werkende periode van hun leven zitten. Daarnaast vallen steeds meer jongeren uit. Dus het is de moeite waard te kijken naar een veel structureler plan om die mensen te behouden op de arbeidsmarkt”, geeft Jacobine Geel van de Nederlandse ggz aan.
"Wanneer psychische aandoeningen bespreekbaar zijn, kunnen werkgever en werknemer samen tot oplossingen komen"
Preventie
Stress op het werk is inmiddels beroepsziekte nummer één. Uit een onderzoek van TNO en CBS blijkt dat in 2018 bijna 1,3 miljoen Nederlandse werknemers burn-outklachten hadden. De kosten van werkstress gerelateerd verzuim zijn in 2018 opgelopen tot 2,8 miljard euro per jaar. Daar is dus nog veel winst te behalen. Preventie staat voor het komende jaar hoog op de agenda van het convenant.
Raymond Puts van de AWVN: “Werkgevers zien vaak medewerkers uitvallen waarbij ze zelf nog niet goed weten hoe dan te handelen en wat ze preventief kunnen bijdragen om uitval te voorkomen. Ze ervaren hierbij vaak nog onvoldoende ondersteuning van betrokken professionals. We gaan binnen de samenwerking nu ook werk maken van het voorkomen van uitval door psychische klachten. Er is een wereld te winnen voor alle betrokkenen.”
Convenantpartner Samen Sterk Zonder Stigma heeft kennis en tools voor werkgevers en werknemers die stimuleren om met elkaar in gesprek te komen. “Wanneer psychische aandoeningen bespreekbaar zijn, kunnen werkgever en werknemer samen tot oplossingen komen. Zaak voor werkgevers om een veilige omgeving te creëren, werknemers kunnen weloverwogen besluiten een constructief gesprek aan te gaan”, aldus Gerdien Rabbers van Samen Sterk Zonder Stigma.
“Mensen aan het werk houden vraagt in ieder geval om een bepaalde flexibiliteit bij de werkgever, bijvoorbeeld bij wisselende belastbaarheid. En dat kan al betekenen dat een medewerker bijvoorbeeld af en toe om 10:00 uur start in plaats van om 8:00 uur als hij last van zijn aandoening heeft”, aldus Erik Dannenberg van Divosa.
“Het is goed om met z’n allen meer te gaan kijken naar talenten, vaardigheden en mogelijkheden in plaats van te kijken naar de ziekte en de behandeling. Nu heerst nog teveel een medisch model, dat zou een sociaal model moeten zijn”, geeft Titia Feldmann van MIND aan. “Ik hoop dat het convenant ook een uitnodiging is tot een ander gesprek over wat ziekte soms vraagt in de breedte van de blik”, aldus Jacobine Geel van de Nederlandse ggz “Dat daagt iedereen wel uit om ook meer fundamenteel naar een andere kijk op werk over te stappen”, voegt Fred Paling van UWV voegt toe.
"De mens centraal stellen is goed voor de samenhang in de maatschappij, goed voor de mensen om wie het gaat, maar het is ook een verrijking van de arbeidsorganisatie"
De mens centraal
“We leven in een maatschappij met een ongelooflijke prestatiedruk. Eigenlijk zijn we met een nationale uitputtingsslag bezig, niet alleen in Nederland, maar in alle westerse landen”, vult Dannenberg aan. “We hebben heel lang met elkaar vanuit een soort financieel-economische redenering gekeken naar werk. Met een sterke nadruk op efficiëntie”, vindt Fred Paling. “Als je mensen alleen maar in de mal van de productie en efficiëntie perst, dan raak je ze kwijt omdat ze dat niet op kunnen brengen. Ik ben er sterk van overtuigd dat de mens maar beperkt efficiënt is. Zodra je het tapijt te strak wilt trekken gaat het ergens bobbelen”, voegt Jacobine Geel toe.
“De mens meer centraal stellen is waar we naar toe moeten en kijken of we daar waar dat nodig is om mensen mee te laten doen, het werk kunnen aanpassen aan de mens”, vindt Fred Paling. En volgens Erik Dannenberg zit de arbeidsmarkt nu zo in elkaar dat daar ook gehoor aan gegeven kan worden.
“De mens centraal zetten, begint wat mij betreft vooral bij de vraag: wat heb je eigenlijk nodig? Dat betekent dat wat je aanbiedt ook aansluit bij wat iemand nodig heeft. Ik denk dat het helpt als je hier heel concreet aangeeft wat wie (de werkgever, verzekeringsarts, de bedrijfsarts, etc) kan doen om hierin verbetering te maken. Zodat je het hanteerbaar maakt en het meer is dan een soort algemene oproep”, aldus Jacobine Geel.
Fred Paling: “Dat is goed voor de samenhang in de maatschappij, het is goed voor de mensen om wie het gaat, maar het is, horen we gelukkig ook van werkgevers terug, ook een verrijking van de arbeidsorganisatie. Ik kan morgen ook overspannen raken, dan is het een fijn gevoel als je weet dat je werkt in een organisatie of leeft in een wereld waarbij mensen bereid zijn rekening met je te houden. Als we het voor deze groep mensen kunnen voor wie het moeilijk is om aan werk te komen, dan kunnen we het ook voor de mensen die het helemaal niet zo moeilijk hebben, maar waarvan we moeten voorkomen dat ze het moeilijk krijgen. Ik denk dat er dan wat meer ontspanning, wat meer rust en ruimte komt in werkorganisaties.”
