Marianne Poelman in Column: ­’Omslag in denken noodzakelijk voor structurele bekostiging IPS-trajecten’

Marianne Poelman (VNG) over het belang van structurele financiering van re-integratietrajecten, zoals IPS, voor mensen met een psychische kwetsbaarheid

Kopzorgen in de caviabak

In Nederland plaatsen we mensen het liefst in een hokje. En hoewel dat vrijwel altijd een negatieve connotatie heeft, is de neiging om mensen (en objecten) in te delen in een specifieke categorie met bijbehorende eigenschappen, heel logisch. Als we een leuning en stoelpoten zien, associëren we dat direct met een stoel en de mogelijkheid om daar op te kunnen zitten. Zonder hokjes zouden we elke keer opnieuw moeten bedenken waarvoor die stoel nu eigenlijk bedoeld is. In de gezondheidszorg werkt het net zo; een patiënt kan dankzij een diagnose van een dokter in aanmerking komen voor een behandeling in zijn of haar ‘categorie’. Dat maakt het duidelijk en overzichtelijk; dít heeft de patiënt en dít kan eraan gedaan worden.   

Re-integratie vraagt maatwerk

Maar niet op alle gebieden binnen de gezondheidszorg werkt dit principe. Op het vlak van psychische kwetsbaarheid is hokjesdenken bijvoorbeeld niet wenselijk. ‘Psychisch kwetsbaar’, wat is dat nu eigenlijk? Google de term en er verschijnt een waslijst aan klachten. Elke klacht kent een eigen aanpak en, als het meezit, een eigen oplossing. Maar soms lopen symptomen kriskras door elkaar. Alleen kijken naar een (mogelijke) aandoening of diagnose volstaat dan niet. Psychische kwetsbaarheid vraagt dat we naar de mens zélf kijken. Wat heeft iemand nodig? Dat is maatwerk.

Neem Sake. Sake is 19 als hij als beginnend hbo-student paniekaanvallen krijgt. Colleges volgt hij niet meer en zijn huis durft hij niet meer uit. Hij woont net op zichzelf, blijft thuis en teert in op zijn spaargeld. Zijn huisgenoten steunen hem, maar het is niet voldoende. Na bijna 4 jaar is het geld op en zit er niks anders op dan zich te melden bij de gemeente voor een bijstandsuitkering. Maar daar staat wel iets tegenover. Er wordt van hem verwacht dat hij aan het werk gaat. De paniek slaat direct toe. Zijn ouders nemen Sake mee naar de huisarts en daar begint de medische molen te draaien. Sake komt in een systeem terecht, een wirwar aan hokjes, waar gekeken wordt naar de diagnose en de bijbehorende opties, regeltjes en financiering. Er wordt niet gekeken naar wat Sake nodig heeft. De aanpak is niet gericht op zijn herstel, maar op omgaan met zijn diagnose. Na een aantal jaren begint het systeem te wringen, want de hokjes in het reguliere zorgaanbod raken op voor Sake.

Ontschotten en omdenken

Dan komt hij terecht bij de ‘Wurkjouwer’ onder begeleiding van Bram Stoelwinder. Het is een werkplaats in Súdwest-Fryslân waar jaarlijks zo’n 80 inwoners met een bijstandsuitkering aan de slag gaan. In het begin is Sake er soms maar 10 minuten per dag, tot het moment dat de paniek toeslaat. Maar inmiddels, 3 jaar later, werkt hij hele dagen in een vertrouwde omgeving, waarin gekeken wordt naar de mogelijkheden van Sake. Terug naar school geen optie? Begeleider Bram haalt de opleider naar de werkplaats en zo kan dat papiertje toch gehaald worden. Het doel is Sake te begeleiden naar een betaalde baan, maar Bram kijkt vooral naar wat haalbaar is voor hem en zoekt naar de intrinsieke motivatie van Sake. Hij is ervan overtuigd dat dit beter werkt dan continu te knokken tegen het systeem. Natuurlijk is voor sommigen een zetje in de rug genoeg, maar normaal meedraaien is niet voor iedereen vanzelfsprekend. Werken met vaste termijnen voor een re-integratietraject, wat in Nederland nu het geval is, is daarom niet wenselijk. Financieringsstromen mogen niet leidend zijn voor de hulp aan onze inwoners… aan mensen.

Sake loopt, net als de cavia’s in Fred Oster’s Wie-kent-kwis, verdwaasd rond in de caviabak, hopend dat hij bij het juiste hokje uitkomt. Voor mensen als Sake proberen we lokaal de caviabak overzichtelijker te maken door schotjes te verwijderen of routes uit te stippelen naar de juiste ingang. Maar veel beter zou het zijn dat die hele caviabak eens op de schop gaat. Het kan toch niet zo zijn dat welzijn en geluk afhangen van het aankloppen bij het juiste loket? Een omslag van denken, dat hebben we nodig, zodat de weg naar werk voor iedereen bereikbaar is en (blijvend!) gefinancierd wordt. Zodat alle Sake’s nu en in de toekomst ook perspectief op werk hebben en houden en stappen vooruit kunnen zetten, hoe klein ook.

Waarom deze columns?

De tien partijen van het convenant Sterk door Werk hebben de afgelopen jaren een succesvolle domeinoverstijgende samenwerking tot stand gebracht tussen de domeinen Zorg en Werk & Inkomen, waardoor mensen met een psychische kwetsbaarheid betere kansen maken op het vinden en behouden van werk. Sterk door Werk vindt het nu de hoogste tijd voor structurele financiering van de re-integratietrajecten zoals IPS om ook in de toekomst meer baankansen te garanderen voor mensen met een psychische kwetsbaarheid. Immers met de inzet van IPS-trajecten komen meer mensen met een psychische kwetsbaarheid aan het werk, neemt de druk op de krappe arbeidsmarkt af, daalt de vraag naar GGZ-zorg en verdienen mensen hun eigen geld. De inzet van deze trajecten levert daarmee een bijdrage aan het betaalbaar houden van de zorg in Nederland. Maar het levert veel meer op: het zorgt voor gelukkiger mensen die een beter leven ervaren! En dus trekken de convenantspartijen samen op om de politiek te overtuigen van het belang van deze structureel gefinancierde weg naar werk. In wisselende columns zullen zij de ontwikkelingen hierover vanuit hun eigen perspectief beschrijven.

Lees alle columns: